Kıdem Tazminatı Rehberi: Haklarınız ve Bilmeniz Gereken Her Şey

Bu rehber, Türkiye'deki çalışma hayatının önemli bir unsuru olan kıdem tazminatı konusunda çalışanları ve işverenleri bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Kıdem tazminatı, belirli koşullar altında iş sözleşmesi sona eren çalışana, çalıştığı süre ve aldığı ücretkıdem-tazminatı-rehberi-haklarınız-ve-bilmeniz-gereken-her-şeye göre işvereni tarafından ödenen bir tazminattır.

Kıdem Tazminatının Yasal Dayanağı Nedir?(*)

Kıdem tazminatı, mülga 1475 sayılı İş Kanunu'nun halen yürürlükte olan 14. maddesi ile düzenlenmektedir. Her ne kadar 4857 sayılı yeni İş Kanunu yürürlüğe girmiş olsa da, kıdem tazminatı konusunda eski kanunun ilgili maddesi geçerliliğini korumaktadır.

Kimler Kıdem Tazminatına Hak Kazanır?

Bir çalışanın kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aşağıdaki temel koşulları sağlaması gerekir:

1. İş Kanunu Kapsamında Çalışmak: Çalışanın 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi bir işçi olması gerekmektedir. (Deniz ve Basın İş Kanunlarına tabi çalışanların kıdem tazminatı hakları kendi kanunlarında ayrıca düzenlenmiştir.)

2. En Az Bir Yıl Çalışmış Olmak: Aynı işverene bağlı olarak en az bir tam yıl çalışmış olmak (deneme süresi dahil).

3. İş Sözleşmesinin Belirli Şekillerde Sona Ermesi: İş sözleşmesinin kıdem tazminatına hak kazandıracak şekilde sona ermiş olması. Bu durumlar şunlardır:

   • İşveren Tarafından Haklı Neden Olmaksızın Fesih: İşveren, İş Kanunu'nun 25. maddesinde sayılan haklı nedenler (ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, sağlık sebepleri, zorlayıcı sebepler vb.) dışında bir nedenle iş sözleşmesini feshederse çalışan kıdem tazminatına hak kazanır.

   • Çalışan Tarafından Haklı Nedenle Fesih: Çalışan, İş Kanunu'nun 24. maddesinde belirtilen haklı nedenlerle (sağlık sebepleri, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları, zorlayıcı sebepler, ücretin ödenmemesi vb.) iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır.

   • Muvazzaf Askerlik Hizmeti Nedeniyle Fesih: Erkek çalışanların muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması durumunda kıdem tazminatı hakkı doğar.

   • Emeklilik Hakkının Kazanılması veya Bu Amaçla Yaş Dışındaki Sigortalılık Süresi ve Prim Gün Sayısının Tamamlanması: Çalışanın yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanılır. Ayrıca, emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları (sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı) tamamlayanlar da kıdem tazminatı alarak işten ayrılabilirler. (Örneğin, 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanlar için 15 yıl sigortalılık ve 3600 prim günü şartını sağlayanlar.)

   • Kadın İşçinin Evlendiği Tarihten İtibaren Bir Yıl İçinde İş Sözleşmesini Feshetmesi: Kadın işçiler, evlendikleri tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılmaları durumunda kıdem tazminatına hak kazanırlar.

   • İşçinin Ölümü: İşçinin ölümü halinde, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenir.

   • İşyerinin Taşınması veya Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik: İşyerinin çalışanın kabul edemeyeceği bir yere taşınması veya çalışma koşullarında esaslı bir değişiklik yapılması ve bu değişikliğin çalışan tarafından kabul edilmemesi gibi durumlarda da yargı kararlarıyla kıdem tazminatına hükmedilebilmektedir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı, çalışanın işyerinde çalıştığı her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında ödenir. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaba katılır.

• Giydirilmiş Brüt Ücret: Kıdem tazminatı hesabında esas alınacak ücret, çalışanın son aldığı brüt ücrettir. Bu ücrete, çalışana düzenli olarak sağlanan para ve para ile ölçülebilen menfaatler (yol parası, yemek parası, ikramiye, prim, yakacak yardımı, giyim yardımı gibi süreklilik arz eden ödemeler) dahil edilir.

• Kıdem Tazminatı Tavanı: Kıdem tazminatı hesaplamasında dikkate alınacak yıllık ücretin bir üst sınırı vardır. Bu tavan, Devlet Memurları Kanunu'na tabi en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesi tutarına göre belirlenir ve her yıl Ocak ve Temmuz aylarında yeniden düzenlenir. Ocak 2025 itibarıyla kıdem tazminatı tavanı 46.655,43 TL'dir. Temmuz 2025'te bu miktar memur maaş katsayısındaki artışa göre güncellenecektir. Çalışanın giydirilmiş brüt ücreti bu tavanın üzerinde olsa bile, hesaplamada bu tavan tutarı dikkate alınır.

Kıdem Tazminatında Zaman Aşımı Süresi Nedir?

Kıdem tazminatında zaman aşımı süresi, iş sözleşmesinin feshinden itibaren 5 yıldır. Bu süre içinde talep edilmeyen kıdem tazminatı hakkı zaman aşımına uğrar.

Kıdem Tazminatından Vergi ve Prim Kesintisi Yapılır Mı?

• Gelir Vergisi: Kıdem tazminatının tamamı gelir vergisinden muaftır.

• Damga Vergisi: Kıdem tazminatından sadece binde 7,59 oranında damga vergisi kesintisi yapılır.

• Sosyal Güvenlik Primi: Kıdem tazminatından sosyal güvenlik primi (SGK primi) kesilmez.

Kıdem Tazminatı Ödemesi Nasıl ve Ne Zaman Yapılır?

İşveren, kıdem tazminatını iş sözleşmesinin feshinden itibaren makul bir süre içinde ve peşin olarak ödemekle yükümlüdür. Ancak tarafların anlaşması halinde taksitle ödeme de mümkün olabilir. Ödemenin gecikmesi durumunda, mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden gecikme faizi talep edilebilir.

Kıdem Tazminatı ile İlgili Anlaşmazlıklar Nasıl Çözülür?

Kıdem tazminatı ödenmemesi veya eksik ödenmesi gibi durumlarda çalışanlar yasal yollara başvurabilirler.

1. Arabuluculuk: 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu gereğince, kıdem tazminatı alacakları için dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa dava yoluna gidilebilir.

2. İş Mahkemeleri: Arabuluculukta anlaşma sağlanamaması halinde, çalışanlar yetkili iş mahkemesinde alacak davası açabilirler.

Özel Durumlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Kısmi Süreli Çalışma: Kısmi süreli çalışanlar tam süreli çalışanlarda olduğu gibi kıdem tazminatına işe başladığı tarihten itibaren bir yılın dolması ile hak kazanır.

• Farklı İşverenler Yanında Çalışma (Devir, Birleşme vb.): İşyerinin devri veya intikali halinde, çalışanın hizmet süresi bir bütün olarak değerlendirilir ve son işveren tüm süreden sorumlu olur. Ancak devreden işverenin de kendi dönemi ve devir tarihindeki ücretle sınırlı sorumluluğu devam eder.

• Mevsimlik İşler: Mevsimlik işlerde çalışanlar, iş sözleşmeleri feshedildiğinde diğer koşulları da sağlıyorlarsa kıdem tazminatına hak kazanabilirler. Ancak çalışılmayan dönemler kıdem süresine dahil edilmez.

• İstifa Halinde Kıdem Tazminatı: Genel kural olarak istifa eden çalışan kıdem tazminatı alamaz. Ancak yukarıda belirtilen haklı nedenle fesih, askerlik, emeklilik, kadın işçinin evlilik nedeniyle ayrılması gibi istisnai durumlarda istifa halinde de kıdem tazminatı alınabilir.

• Belgelerin Saklanması: Çalışanların iş sözleşmelerini, ücret bordrolarını, SGK hizmet dökümlerini ve işten ayrılış belgelerini saklamaları, olası anlaşmazlıklarda ispat açısından önemlidir.

Sonuç

Kıdem tazminatı, çalışanlar için önemli bir güvencedir. Haklarınızı bilmek ve doğru adımları atmak, bu güvenceden tam olarak faydalanmanızı sağlar. İşverenlerin de yasal yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi, çalışma barışının korunması açısından kritik öneme sahiptir. Herhangi bir anlaşmazlık durumunda veya daha detaylı bilgi için bir hukukçuya veya çalışma ve iş hukuku konusunda uzman bir danışmana başvurmanız tavsiye edilir.

Unutmayın: Bu rehber genel bilgilendirme amaçlıdır ve yasal bir tavsiye niteliği taşımaz. Her somut olay kendi özel koşulları içinde değerlendirilmelidir. Güncel mevzuat ve yargı kararları için resmi kaynakları takip etmek önemlidir.

* İşyerinde yürürlükte olan bir Toplu İş Sözleşmesi (TİS) bulunması halinde, kıdem tazminatının koşulları, süresi veya hesaplanmasına ilişkin TİS hükümleri, İş Kanunu'ndaki asgari düzenlemelerden daha lehe (işçi yararına) ise öncelikle uygulanır. TİS, yasal hakların gerisinde hükümler içeremez. Çalışanların ilgili TİS hükümlerini incelemesi önemlidir.